Historia piłki nożnej – informacje i zasady na temat futbolu

Historia futbolu – ciekawostki, zasady i informacje

Piłka nożna jest jedną z najstarszych i najpopularniejszych dyscyplin sportowych na świecie. Jest dostępna dla każdego, więc gra się w nią nawet w najdalszym zakątku świata. Przez Polaków uznawana jest za sport narodowy. Futbol zachwyca miliony kibiców na całym świecie. Szybkie konstruowanie akcji, sytuacje bramkowe, ostre wślizgi i w końcu bramki często podnoszą ciśnienie fanom oglądającym mecze.

Sport jest niekwestionowalnie częścią kultury, a wrażenia i emocje związane z wydarzeniami piłkarskimi utożsamiają z wyznawanymi wartościami i kreują solidarność społeczną, która jest głównym elementem tożsamości narodowej. Bardzo dobrym przykładem na podane wyżej tezy są spotkania odwiecznych rywali jak na przykład mecze FC Barcelony z Realem Madryt. Były hiszpański dyktator – Francisco Franco, który był zdecydowanym przeciwnikiem autonomii mniejszości narodowych, zawsze wspierał Królewskich w starciach z Blaugraną. Tym sposobem chciał uciszyć Katalończyków, którzy opowiadali się za niepodległością swojego regionu. Kibice Barcelony w odwecie, okazywali patriotyzm poprzez wywieszanie katalońskiej flagi i rozmawianie tylko w języku katalońskim podczas meczów na Camp Nou. Futbol kreuje więc więzi pomiędzy kibicami, które integrują społeczność, a także podtrzymują tradycje i rytuały. Nie można powiedzieć, że mecz piłkarski, to tylko wynik. Są to również śpiewy, doping i reakcje kibiców, meksykańska fala i stroje w barwy narodowe. Według socjologów, piłka nożna ukazuje ludzkie postawy, a także ich pasje, nadzieje i marzenia.

Początki piłki nożnej

Za okres narodzin futbolu można uznać wymyśloną przez Chińczyków w 3400 roku p.n.e. grę tsuh-kun[1]. W dosłownym tłumaczeniu oznaczało to kopanie piłki nogą. Zasady gry w porównaniu z dzisiejszymi rozgrywkami w piłkę nożną znacząco się jednak różniły. Zawodnicy mogli zarówno przekopać, jak i przenosić piłkę (zrobioną z wypchanej skóry zwierzęcej) pomiędzy dziesięciometrowymi tyczkami z bambusa. Także w Starożytnej Grecji, przy okazji widowisk poetycko-sportowych grano w piłkę. Zespołowe gry nosiły nazwy: episkyros i phaininda. Te rozgrywki przypominały jednak bardziej rugby czy piłkę ręczną niż futbol. Legendarni Majowie i Inkowie grali w piłkę, która zawierała kilka cech kultu religijnego. Futbolówka wykonana ze zwierzęcego pęcherza przypominała słońce i dlatego miała tak duże znaczenie dla tamtejszych mieszkańców. Podboje dokonywane przez Starożytnych Rzymian również miały udział w rozprzestrzenieniu się popularności tego sportu. Na obecnych terenach Wielkiej Brytanii i Włoch prowadzono rozgrywki z wypchaną zwierzęcą skórą piłką. Zawody czasami kończyły się śmiercią graczy, gdyż brakowało w nich stosownych reguł. Były również przypadki, w których z braku odpowiedniego sprzętu, piłkę zastępowała ludzka głowa. Wielu władców próbowało zakazać gry w piłkę nożną, ale nigdy nie osiągnęli zakładanego celu.

Nazwy „piłka nożna” użyto oficjalnie po raz pierwszy w 1486 roku. Dwa słowa oznaczały różnego rodzaju rozgrywki polegające na bieganiu i kopaniu piłki. W 1848 r. podczas spotkania dyrektorów kilku ośrodków piłkarskich uchwalono pierwsze oficjalne zasady gry w piłkę nożną, tkz. Cambridge rules. W 1900 roku piłka nożna po raz pierwszy została dyscypliną olimpijską, natomiast w 1930 roku odbyły się pierwsze w historii Mistrzostwa Świata. W finale rywalizowały drużyny Urugwaju i Argentyny – po zaciętym meczu ostatecznie wygrali Urusi. Obecnie najwięcej zwycięstw w tych najbardziej prestiżowych rozgrywkach mają Brazylijczycy (pięć triumfów), a aktualnymi mistrzami świata są Francuzi, którzy w 2018 roku w finale pokonali Chorwację 4-2. Był to drugi tytuł zdobyty przez Trójkolorowych w historii Mundialu.

Zasady gry

Zgodnie z regulaminem rozgrywek, oficjalne spotkania piłki nożnej muszą być rozgrywane na prostokątnym boisku, z naturalną lub sztuczną murawą. „Od 14 marca 2008 r. każde boisko powinno mieć 105 m długości i 68 m szerokości”. Mecze rozgrywane są piłką, wykonaną ze skóry lub innych zaakceptowanych materiałów. Podczas gry, futbolówka nie może zostać wymieniona na inną bez zgody arbitra głównego. Czas trwania spotkania piłkarskiego składa się z dwóch połów, po 45 minut i 15 minutowej przerwy. Wszelkie kontuzje, zmiany zawodników, wbiegnięcia kibiców na plac gry czy niedogodne warunki atmosferyczne nie powodują zatrzymania czasu. Najdłuższe nieoficjalne spotkanie w piłce nożnej trwało blisko 68 godzin. Zorganizowany we Francji przez Equal Playing Field mecz, miał na celu podnieść świadomość nierówności kobiet w sporcie oraz promować kobiecy futbol. Piłka nożna z pewnością nie jest dyscypliną skomplikowaną pod względem przepisów. Warto jednak zwrócić uwagę na najważniejsze zasady gry[2]:

• Spalony – gracz znajduje się na pozycji spalonej wówczas, gdy jest bliżej linii bramkowej rywali niż piłka oraz przedostatni zawodnik drużyny przeciwnej. Natomiast w momencie znajdowania się na własnej połowie lub na równi z przedostatnim graczem drużyny przeciwnej, zawodnik nie jest na spalonym;
• Rzut wolny bezpośredni – jest skutkiem faulu lub usiłowania popełniania przewinienia na rywalu. Ten stały fragment gry zawsze jest wykonywany z miejsca, w którym popełniono przewinienie;
• Rzut wolny pośredni – arbiter główny przyznaje rzut wolny pośredni w momencie, kiedy bramkarz trzyma piłkę w rękach ponad 6 sekund lub dotnie piłki rękoma po bezpośrednim podaniu od swojego kolegi z drużyny. Sędzia może też przyznać rzut wolny pośredni, gdy jego zdaniem zawodnik gra w sposób niebezpieczny lub uniemożliwia wznowienie gry przeciwnikowi;
• Rzut karny – stały fragment gry, przyznawany przez sędziego w momencie przewinienia w obrębie pola karnego. Podczas jedenastki piłka musi stać w miejscu przeznaczonym do strzału, a bramkarz powinien wiedzieć, kto będzie wykonywał rzut karny. Golkiper musi także stać obiema nogami na linii i być zwrócony twarzą w kierunku strzelca;
• Rzut od bramki – wznowienie od bramki następuje po tym, jak piłka całym obwodem przekroczyła linię końcową boiska. Rzut od bramki może wykonywać zarówno bramkarz jak i zawodnik z pola. Najnowsze przepisy pozwalają również na obecność zawodników w polu karnym podczas wznowienia od bramki, co wcześniej było zabronione;
• Rzut rożny – stały fragment gry, przyznawany przez sędziego, kiedy zawodnik drużyny broniącej ostatni dotknął piłkę, która całym obwodem przekroczyła linię końcową boiska. Piłka musi być umieszczona w polu rożnym, a przeciwnicy pozostają w odległości 9,15 m od pola rożnego. Podczas wznowienia z rzutu rożnego nie można odchylać, ani zmieniać położenia chorągiewki;
• Kartki (kary indywidualne) – żółta i czerwona kartka, to element wyposażenia sędziego głównego. Według najnowszych przepisów arbiter może pokazać kartki nie tylko zawodnikom grającym w spotkaniu, ale także trenerowi czy członkom sztabu szkoleniowego. Żółta kartka jest niejako upomnieniem dla gracza, natomiast czerwona to jednoznaczne wykluczenie z boiska, które skutkuje zawieszeniem na co najmniej jedno spotkanie. W konsekwencji otrzymania dwóch żółtych kartek w jednym meczu zawodnik natychmiastowo zostaje ukarany kartką czerwoną;
• Zdobycie gola – zespół strzela bramkę w momencie, kiedy piłka całym obwodem przekroczy linię bramkową między słupkami i pod poprzeczką. Prawidłowa zdobyta bramka może paść po rzucie karnym, rzucie wolnym bezpośrednim, rzucie rożnym lub podczas wykreowanej sytuacji. Bramka nie może zostać uznana po strzale z rzutu sędziowskiego, a także po strzale z rzutu wolnego pośredniego (zawodnik wcześniej musi dotknąć piłki);
• Dogrywka – jest to dodatkowa część gry, stosowana w przypadku remisu po regulaminowych 90 minutach meczu. Dogrywka składa się z dwóch części po 15 minut. Przed dogrywką piłkarze mają prawo do 5 minut odpoczynku, natomiast po pierwszej połowie następuje zmiana stron i niezwłoczne wznowienie gry. Podczas dogrywki trenerzy mają do dyspozycji jedną dodatkową zmianę zawodnika;
• Rzuty karne po dogrywce – jeśli po dogrywce dalej nie ma rozstrzygnięcia w meczu następują rzuty karne. Obydwa zespoły strzelają na zmianę pięć rzutów karnych. Jedenastki muszą być wykonywane przez różnych zawodników. Jeśli po piątej serii rzutów karnych żadna drużyna nie ma przewagi, strzelanie jest kontynuowane do momentu uzyskania przez jedną z drużyn przewagi jednej bramki.

Rola trenera

Jedną z ważniejszych ról w każdej drużynie pełni trener, który odpowiedzialny jest za motywowanie zawodników i ustawienie taktyczne drużyny w trakcie meczu. To właśnie menadżer ma za zadanie obrać jak najlepszą taktykę do konkretnego spotkania po dogłębnym przeanalizowaniu mocnych i słabych stron przeciwnika. Bardzo często pierwsi trenerzy profesjonalnych klubów piłkarskich biorą odpowiedzialność zarówno za pozytywne jak i negatywne wyniki prowadzonych przez siebie drużyn. Najważniejsze cechy jakie powinien posiadać menadżer to umiejętność obserwacji i dostrzeganie szczegółów podczas treningów. Dopiero po prawidłowej interpretacji zachodzących zmian, trener wybiera podstawowy skład i zawodników na poszczególne pozycje. Historia piłki nożnej pokazuje, że najczęściej, dobry trener piłkarski sam kiedyś był piłkarzem i odnosił znaczące sukcesy. W ten sposób może wykorzystać zebrane wcześniej doświadczenia i przekazywać je następcom. Właśnie dlatego wśród największych geniuszy trenerskich jest aż tylu byłych, zdolnych piłkarzy jak np. Pep Guardiola, Zinedine Zidane, Luis Enrique czy Didier Deschamps. „Trener ustala taktykę na spotkanie, dokonuje rotacji zawodników oraz motywuje ich do walki. Jeśli te działania prowadzone są w umiejętny sposób, to nawet słaba drużyna może zacząć odnosić sukcesy, zwyciężając swoim zgraniem (…), taktyką, znajomością swoich możliwości oraz determinacją i wysokim poziomem motywacji”^[3]. Można zatem wywnioskować, że menadżer powinien nie tylko znać się na schematach piłkarskich i taktyce, ale posiadać również aspekty psychologa. Nie można zapomnieć o zdolnościach zawodników, natomiast trener ma za zadanie wykorzystać te umiejętności i odpowiednio dopasować rolę piłkarza do jego zadań na boisku.

Konfederacje piłkarskie

Gwałtowny rozwój piłki nożnej na przełomie XIX i XX wieku poskutkował chęcią organizowania meczów międzynarodowych przez krajowe federacje piłkarskie. W II połowie XX wieku rozgrywki międzynarodowe były już bardzo popularne, a rozwój lotnictwa znacząco skrócił czas i ułatwił podróże nawet w najdalsze rejony świata. Międzynarodowa Federacja Piłki Nożnej jest nadrzędną organizacją, w której zawiera się sześć konfederacji kontynentalnych[4]:

• Azjatycka Konfederacja Piłkarska (AFC) – organizacja założona w 1954 roku w Manili na Filipinach. Obecnie członkami AFC jest 46 reprezentacji narodowych, a główna siedziba znajduje się w Malezji. Prezydentem federacji od 2013 roku jest Shaikh Salaman Bin Ibrahim Al Khalifa.
• Afrykańska Konfederacja Piłkarska (CAF) – jej początek datuje się na rok 1956. Obecnie federacja liczy 54 kraje, a główna siedziba mieści się w Kairze w Egipcie. Prezydentem CAF od 2017 roku jest Madagaskarczyk Ahmad Ahmad.
• CONCACAF (Ameryka Północna, Środkowa i Karaiby) – organizacja założona w Ciudad de Mexico w 1961 roku w wyniku fuzji Północnoamerykańskiej Konfederacji Piłkarskiej i Konfederacji Piłkarskiej Ameryki Środkowej i Karaibów. Jej członkami jest 40 reprezentacji narodowych, a siedzibą Nowy Jork w USA. Funkcję prezydenta CONCACAF od 2016 roku pełni Victor Montagliani, który przejął posadę po aferze i aresztowaniu ówczesnego prezydenta Jeffrey’a Webba.
• CONMEBOL (Ameryka Południowa) – początek działania południowoamerykańskiej organizacji miał miejsce w 1916 roku w Buenos Aires w Argentynie. Jest to więc najdłużej działająca konfederacja kontynentalna. Aktualnie Piłkarska Konfederacja Ameryki Południowej liczy 10 członków. Asuncion w Paragwaju jest siedzibą główną CONMEBOL. Obecnym prezydentem od 2016 roku jest Alejando Dominguez z Paragwaju.
• Oceania (OFC) – organizacja założona w 1966 roku, która obecnie liczy 14 członków. Auckland w Nowej Zelandii jest siedzibą główną OFC, natomiast funkcję prezydenta pełni Lambert Maltock.
• Unia Europejskich Związków Piłkarskich – początek działania europejskiej konfederacji miał miejsce w Bazylei w Szwajcarii w 1954 roku. Aktualnie członkami są 53 kraje, a prezydentem jest Aleksander Ceferin. Siedzibą Unii Europejskich Związków Piłkarskich jest szwajcarski Nyon. UEFA organizuje najbardziej prestiżowe rozgrywki klubowe: Ligę Mistrzów, Ligę Europy oraz Superpuchar Europy. Ze wszystkich europejskich państw do UEFA nie należą tylko Monako i Watykan.

Stopień znajomości futbolu w społeczeństwie jest wysoki i wiele wskazuje na to, że nadal będzie rósł. Wszyscy kibice kojarzą Pele, Messiego czy Ronaldinho, a w prawie każdym mieście istnieje klub sportowy. Można więc stwierdzić, że niemal wszędzie istnieje mniejsza lub większa kultura piłkarska. Rezultaty ulubionych drużyn są często głównym tematem rozmów i wywołują ogromne emocje. „Sport stał się szczególnym fenomenem współczesności. Chociaż rozwój wielu innych sfer życia człowieka wiąże się z pewną specjalizacją (…) grup społecznych, to zasięg sportu i jego znaczenie w życiu codziennym stają się coraz istotniejsze”^[5]. 

Marcin Fojkis

[1] pl.wikipedia.org/wiki/Pi%C5%82ka_no%C5%BCna

[2] www.pzpn.pl/public/system/files/site_content/941/3525-Przepisy%20Gry%202020_2021.pdf

^[3] B. Tryhubczak, J. Włodarczyk, Piłka nożna Historia, Legendy, Mistrzostwa, Puchary, Wydawnictwo Arti, Warszawa 2012.

[4] www.fitpeople.com/pl/sporty/pilka-nozna/konfederacje-pilkarskie-szesc-instytucji-ktore-warto-znac/

^[5] Sznajder A., Marketing sportu, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2012.